Vertaling uit de originele Engelse versie gepubliceerd op 17 November 2024: https://www.linkedin.com/pulse/europe-sleepwalking-irrelevance-why-needs-us-more-alting-von-geusau-dgzgc/?trackingId=PsUrbFUrSYqn2CwaWbm7Hg%3D%3D
De Volkskrant wijdde de voorpagina op zaterdag 9 november jl. aan de bewering – in grote letters en met een nog grotere en dreigende foto van Donald Trump – “Dit is de Nieuwe Wereldorde: Het zal eenzaam zijn voor Europese democratieën”. In de bijdrage werd verder gesteld dat de verkiezing van Trump een zegen is voor autocraten wereldwijd, terwijl er eveneens op wordt gewezen dat de nieuwe president blijkbaar uit is op “een zwak en verdeeld Europa”.
Dit is nogal een mond vol van verregaande beweringen voor een krant die pretendeert objectieve journalistiek te leveren. In feite zijn we sinds 5 november 2024, dankzij het waardige staatsmanschap van president Joe Biden – nadat zijn partij de democratische en vreedzame verkiezingen glansrijk had verloren – getuige van een terugkeer naar de belangrijke Amerikaanse traditie – die Trump in november 2020 negeerde – dat de zojuist gekozen president door de vertrekkende president wordt uitgenodigd voor een praatje in de Oval Office. Een traditie om de ordelijke en democratische machtsoverdracht publiekelijk in gang te zetten. Of autocraten blij zullen zijn met de verkiezing van Trump valt nog maar te bezien: Iran is in ieder geval nerveus genoeg om het nodig te vinden de binnenkomende ploeg in Washington nu al gespreksbereidheid te backchannelen. De bewering dat de nieuwe president hoopt op een zwak en verdeeld Europa mist nog onderbouwing en illustreert iets veel belangrijkers dat velen lijken te vergeten: Europa zelf, niet de Verenigde Staten, is verantwoordelijk voor een verenigde en sterke EU.
De Volkskrant is een typerend voorbeeld van hoe Europa slaapwandelend verder in verval raakt. Dit doordat de gevestigde media en veel politiek leiders totaal geen voeling hebben met wat er zo zichtbaar leeft onder grote delen van de westerse bevolking aan beide zijden van de Atlantische Oceaan. Ze falen ook in het juist interpreteren van en reageren op de enorme veranderingen die al lang vóór deze Amerikaanse verkiezingscyclus op het wereldtoneel hebben plaatsgevonden. Het opnieuw aantreden van Trump in het Witte Huis versterkt deze verandering alleen maar, waarbij de nieuwe ‘leider van de vrije wereld’ en zijn team zullen handelen onder het motto ‘escaleren om te de-escaleren’ en flinke ontwrichting zullen veroorzaken binnen en buiten de Verenigde Staten. Honderden ‘executive orders’ zijn al voorbereid en worden ondertekend op het moment dat de nieuwe president terugkeert naar de Oval Office op 20 januari 2025. Anders dan in 2017 lijkt Trump dit keer goed voorbereid te zijn en is hij gefocust op het snel uitvoeren van een doordacht plan. Hoe snel de dingen al veranderen sinds 5 november is overal te zien. Zo spreekt plotseling, voor het eerst in twee jaar, de Duitse bondskanselier weer uitgebreid met de Russische president, gevolgd door een debriefing van Trump door Scholz. Tegelijkertijd is er president Zelensky van Oekraïne die weliswaar protesteert tegen het gesprek tussen Berlijn en Moskou, maar het ook nodig vindt om vervolgens officieel een gewenst einde van de oorlog in 2025 ‘langs diplomatieke weg’ aan te kondigen. Nog niet zo lang geleden zou dit in Europese hoofdsteden ondenkbare, zelfs verboden praat zijn geweest.
Dat Europa niet klaar is voor een nieuw presidentschap van Donald Trump is voor een groot deel te wijten aan de moraliserende en daardoor verblindende ideologische houding van de meeste media en politiek leiders tegenover iedereen, inclusief grote delen van hun eigen electoraat, die niet de politieke orthodoxie van de dag aanhangt. Velen weigeren het idee te accepteren dat ze het wel eens bij het verkeerde eind zouden kunnen hebben bij belangrijke kwesties en dat de inzichten, meningen en zorgen van mensen buiten hun eigen bubbel aandacht, respect en dialoog verdienen. We doen dit geheel op eigen risico, gezien de gevaarlijk zwakke staat waarin Europa zich nu bevindt te midden van een bijzonder instabiele geopolitieke situatie waar niet alleen economische onrust maar ook het afglijden naar een Derde Wereldoorlog reële risico’s zijn.
De mening van ons Europeanen over wat er zojuist electoraal in de Verenigde Staten is gebeurd, is bovendien volstrekt irrelevant. President Macron van Frankrijk merkte dit terecht op in een toespraak die hij hield tijdens een recente bijeenkomst van politiek leiders in Boedapest. Noch de huidige, noch de toekomstige regering van de VS zal veel tijd besteden aan de mening van een grote Europese krant of politiek leider over de verkiezing van Donald Trump en zijn benoemingen, hoe controversieel sommigen ook mogen zijn. Europa en zijn leiders daarentegen zullen met grote urgentie prioriteit moeten geven aan inspanningen om hun eigen huis op orde te brengen en als absolute prioriteit nu een constructieve werkrelatie op te bouwen met de nieuwe regering die in Washington vorm krijgt. Dit natuurlijk enkel als Europa niet wil doorgaan met zijn economische, militaire en politieke achteruitgang in het licht van de nu snel intensiverende geopolitieke herschikking. Deze herschikking is ongezien sinds het einde van de Koude Oorlog. De Verenigde Staten onder een tweede regering Trump zullen niet aarzelen om alles te doen wat ze nodig achten om hun positie als enige overblijvende supermacht in de wereld te behouden, terwijl China, geholpen door een groep van vooral schurkenstaten, er alles aan zal doen om Washington uit te dagen en het westerse bondgenootschap te verzwakken en te verdelen. Zonder een duidelijke gemeenschappelijke strategie die gisteren moet worden geïmplementeerd, dreigt de EU in het midden te blijven steken – gebruikt als speeltuin wanneer het één van beide of beide strijdende partijen uitkomt – omdat Europa er niet in is geslaagd om tijdig orde op zaken te stellen op drie belangrijke fronten: energieonafhankelijkheid, economische veerkracht en militaire sterkte. De ‘soft power’ van de EU is niet langer een leidende factor in de huidige geopolitieke situatie.
Als Europa een vreedzame en welvarende toekomst nastreeft, zal het zijn enorme potentieel en onbenutte kracht moeten waarmaken door de vele zelfopgelegde obstakels in onder andere de energie-, economische en militaire sector te overwinnen en tegelijkertijd een crisisbestendige communicatie met de nieuwe Amerikaanse regering op te bouwen. Als Europa verstandig te werk gaat en zijn neiging om continue te moraliseren loslaat (die zich meestal laat leiden door onjuiste prioriteiten die door luidruchtige ideologen worden geëist), is er een reële kans dat ten minste de EU, zo niet het hele Europese continent, kan profiteren van de nieuwe wind die uit Washington zal waaien. Ook onder Trump zal Amerika Europa belangrijk genoeg blijven vinden dat het bereid is om samen te werken en wederzijds voordelige oplossingen en samenwerking te vinden, op voorwaarde dat de Europeanen bereid zijn om de volledige verantwoordelijkheid op zich te nemen en een einde te maken aan hun lethargie. Ondanks genoeg economische verlokkingen en aantrekkelijke deals die gemakkelijk geld opleveren, kan niemand op verantwoordelijke posities die een idee heeft van de harde feiten serieus geloven dat het communistische en autoritaire China met zijn fundamenteel andere cultuur en gebrek aan vrijheid de betrouwbare politieke en economische partner kan of zal zijn die de EU nodig heeft voor een stabiele toekomst, vooral als het gaat om energievoorziening, goede economische vooruitzichten en militaire soevereiniteit. Daarom is, ondanks de vele problemen en tekortkomingen van de VS zelf, de voortzetting van het partnerschap de enige echte optie voor een Europa dat houdt van zijn vrijheid en democratie.
Energieonafhankelijkheid
De zieke man van Europa, Duitsland, ooit de onbetwiste economische motor van Europa, is een perfect voorbeeld van ideologisch geïnspireerde zelfvernietiging door middel van het afkappen van de toegang tot energie die simpelweg noodzakelijk is om een op industrie gebaseerde economie in stand te houden. Eerst was er de permanente afwijzing van kernenergie, toen de economisch onhoudbare snelle ‘groene energietransitie’ (‘Energiewende’) die tot het uiterste werd gedreven door de nu ter ziele gegane stoplichtcoalitie (die vreemd genoeg instortte op de dag na de Amerikaanse verkiezingen), gevolgd door de oorlog in Oekraïne en de sluiting van de Nord Stream pijpleiding. Duitsland, dat tegen beter weten in veel te lang afhankelijk is geweest van Russisch gas, was niet in staat om snel genoeg alternatieve energiebronnen beschikbaar te hebben om de industriële basis van zijn economie te beschermen tegen de negatieve gevolgen. De recente dramatische ontwikkelingen bij Volkswagen, ongekend in diens zeer succesvolle geschiedenis, is een goede illustratie van de kortzichtigheid van Europa’s energie- en klimaatbeleid. Daardoor komt Duitsland, en daarmee de EU, in grote problemen.
Ondertussen zijn de Verenigde Staten volgens The Economist sinds 2019 uitgegroeid tot ‘s werelds grootste producent van ruwe olie en aardgas – terwijl tegelijkertijd op grote schaal ‘groene’ energie wordt geproduceerd – en hebben de Amerikanen dus ook hun strategisch vitale nationale energieonafhankelijkheid bereikt. Dit is vooral belangrijk in het huidige volatiele geopolitieke klimaat met het Midden-Oosten in vlammen en het Afrikaanse continent dat getuige is van steeds meer destabiliserende oorlogen en conflicten in verschillende grote landen zoals Soedan, Congo, Kenia en Nigeria. Om in zijn energiebehoeften te kunnen voorzien is ondertussen het grootste deel van Europa, nadat het zichzelf moest losweken van Russisch gas, nu volledig afhankelijk van vooral de Verenigde Staten (50% van het LNG van de EU), maar ook van ondemocratische landen zoals Qatar en Algerije. Op 16 november voelde Oostenrijk, één van de overgebleven Europese Gazprom-klanten, hoe de afhankelijkheid van Russisch gas een groot risico blijft: de leveringen werden plotseling stopgezet. Tenzij Europa snel zijn eigen groene en fossiele energiebronnen verder ontwikkelt, die dan echter ook economisch duurzaam moeten zijn (!), wat waarschijnlijk niet snel zal gaan gebeuren, zal het in de nabije toekomst sterk afhankelijk blijven van de Verenigde Staten en hun dure energieleveringen. Goede betrekkingen zijn dus van cruciaal belang en je vraagt je af waarom er niet al drommen delegaties van de EU en de individuele lidstaten in Washington en Mar-a-Lago opduiken om het overgangsteam van Trump te ontmoeten voor verdere onderhandelingen over energieleveringen?
Economische veerkracht
Door veel factoren die met elkaar samenhangen, waaronder overregulering, hoge werkgeverskosten en een gebrek aan innovatie, raakt Europa economisch gezien steeds verder achterop bij de Verenigde Staten, waar de VS de grootste handelspartner van de EU is en verantwoordelijk voor 16% van alle EU-export. Volgens The Economist van 14 oktober 2024, “heeft Amerika het beter gedaan dan zijn gelijken onder de volwassen economieën. In 1990 was Amerika goed voor ongeveer twee vijfde van het totale BBP van de G7-groep van geavanceerde landen; nu is dat ongeveer de helft (..). Per persoon is de Amerikaanse economische output nu ongeveer 40% hoger dan in West-Europa en Canada.” En: “De reële groei van Amerika is 10%, drie keer zo hoog als het gemiddelde van de rest van de G7-landen.” De Verenigde Staten zijn nog steeds veruit de grootste economie ter wereld. China is nog maar goed voor 65% van het Amerikaanse BBP, waar dit in 2021 nog 75% was. De productiviteit in Amerika ligt aanzienlijk hoger dan die van andere landen en regio’s, waaronder Europa: de economische output die een gemiddelde Amerikaanse werknemer genereert is $171.000,- tegenover $120.000,- in Europa. In de VS is de arbeidsproductiviteit sinds 1990 met 70% gestegen, terwijl de Europeanen met 29% zijn achtergebleven. Amerika geeft ook veruit het meeste uit aan R&D, met ongeveer 3,5% van het BBP. Dit zijn forse cijfers die de Europeanen tot bescheidenheid en snelle actie zouden moeten aanzetten. De combinatie van de nieuwe Trump-regering die universele importtarieven van 10-20% overweegt op Europese goederenen de dreigende handelsoorlogen die daaruit voortvloeien, alsook de toenemende spanningen tussen de VS en China die zeker ook Europa zullen raken, zal er waarschijnlijk toe leiden dat de EU en de Europese landen heel snel moeten gaan kiezen aan wiens kant zij staan. Het opbouwen van een goede werkrelatie met de nieuwe Amerikaanse regering zou daarom de prioriteit moeten zijn, te beginnen met het onderhandelen over een EU-vrijstelling voor invoertarieven.
Militaire slagkracht
Van drie recente ontwikkelingen zou elke Europese politiek leider ‘s nachts wakker moeten liggen: Noord-Koreaanse troepen die nu aan de kant van Rusland vechten op Europees grondgebied, de Oekraïense president en zijn legertop die openlijk de mogelijkheid bespreken om kernwapens te gaan produceren om zichzelf beter te kunnen verdedigen, en onofficiële woordvoerders van de Trump die een mogelijk vredesplan presenteerden (waarvan het officiële overgangsteam zich later weer distantieerde) om een einde te maken aan de oorlog tussen Oekraïne en Rusland. Dit plan zou het conflict moeten bevriezen en Europese troepen vereisen om een gedemilitariseerde bufferzone in Oost-Oekraïne te bemannen, waarbij de Amerikanen al duidelijk hebben aangegeven dat ze zelf geen troepen zullen inzetten voor een dergelijke missie, anders dan voor trainingsdoeleinden. Of dit plan enige kans van slagen heeft doet niet ter zake: met deze boodschap heeft het Amerika van vandaag Europa laten weten dat zonder een enorme toename van zijn militaire capaciteiten en de bereidheid om zich in te zetten en de lasten te delen met de Amerikanen, Washington niet bereid zal zijn om meer te doen dan het nu al doet om het continent te verdedigen tegen Rusland. In plaats van de onmiddellijke morele verontwaardiging die meestal volgt op dergelijke uitspraken van Trump of zijn omgeving, zouden Europese leiders er goed aan doen om na te denken over hoe ze aanzienlijk meer verantwoordelijkheid en trots kunnen nemen bij de verdediging van hun eigen landen, culturen en volkeren.
Ondertussen verliest Oekraïne, ondanks de werkelijk heldhaftige inspanningen van het Oekraïense leger sinds de Russische invasie, steeds meer momentum en grondgebied. De EU, die aanvankelijk sterk en eensgezind was in haar militaire steun aan Oekraïne, heeft altijd een alomvattende politieke en militaire langetermijnstrategie ontbeert om de agressie van Rusland aan te pakken, terwijl voor de Verenigde Staten, ondanks de voortdurende grootschalige levering van wapens aan het land, de volledige territoriale integriteit van Oekraïne nooit een echte prioriteit leek te zijn (de VS greep ook niet in toen de Krim in 2014 werd ingenomen door de “groene mannetjes” van Rusland). Onder de nieuwe Amerikaanse president zal dit mogelijk nog minder het geval zijn, zoals bijvoorbeeld de BBC onlangs meldde. Bovendien gaan westerse regeringen geen troepen naar Oekraïne sturen. Een tegenstander zo groot als Rusland, die bereid is om elk aantal van slachtoffers onder zijn eigen soldaten te accepteren en die een uitputtingsoorlog zonder einde voert in voortdurende schending van de Conventie van Genève, is bijna onmogelijk te verslaan door middel van conventionele oorlogsvoering. Het perspectief voor Europa is daarom somber. Hoewel dit nog steeds een taboe lijkt te zijn in Brussel, klinkt de veel verkondigde mantra dat de EU Oekraïne zal bijstaan totdat Rusland is verslagen nu hol en zelfs roekeloos. Er is geen uitvoerbaar plan en het lijkt er ook niet op dat het er ooit is geweest. De Oekraïners betalen de prijs terwijl de rest van Europa toekijkt.
De vertraagde inhaalslag van de meeste Europese regeringen om hun strijdkrachten te versterken in het licht van de Russische agressie en de invasie van Oekraïne in 2022 is te weinig en te laat geweest om Europa in de nabije toekomst in staat te stellen zichzelf te verdedigen zonder krachtige Amerikaanse hulp. Zelfs als er een einde zou komen aan de oorlog in Oekraïne, moet niemand de illusie hebben dat Poetin klaar zal zijn met zijn militaire campagnes en hybride oorlogsvoering. De geschiedenis is bezaaid met voorbeelden van dictators van zijn kaliber die nooit zullen stoppen tijdens hun leven, zelfs niet met een vredesakkoord. Denk maar aan de conferentie van München in 1938. Bovendien plaatst de huidige grotere geopolitieke realiteit Europa in een zeer zwakke positie: als China bijvoorbeeld zou besluiten om Taiwan binnen te vallen, zouden de VS in Azië aanzienlijke militaire middelen moeten inzetten, zelfs nog meer als Pyongyang de situatie gebruikt om een conflict of oorlog te veroorzaken op het Koreaanse schiereiland. Dit zou dan kunnen betekenen dat de aanwezigheid van Amerikaanse troepen in Europa negatief zou worden beïnvloed, waardoor Europa nog meer voor zichzelf zou moeten opkomen. De vooruitzichten voor militaire escalatie in het Midden-Oosten zijn niet veel beter. De Duitsers, als Europa’s leidende macht, zijn bijzonder slordig geweest in het op orde houden van hun leger, terwijl de Polen – die de harde historische realiteit kennen van binnenvallende legers uit Oost en West – al minstens tien jaar consequent investeren in hun defensiecapaciteit. Polen laat de rest van Europa dus zien wat er mogelijk is met de juiste prioriteiten en politieke wil. Als gevolg hiervan lijkt Polen nu de favoriete militaire partner van de Verenigde Staten in Europa te zijn geworden, met onder andere de recente opening van eenNAVO-raketverdedigingsbasis in Polen. Ook hier kunnen de Europese landen en de EU maar beter hard werken aan goede relaties en samenwerking met de nieuwe Amerikaanse regering, als ze geen toeschouwer willen zijn wanneer over het politieke en militaire lot van Europa wordt beslist.
Het wijzende vingertje laten
Niet alleen mainstream media zoals de Volkskrant, maar meer nog de Europese regeringsleiders, ongeacht hun politieke achtergrond, moeten zich realiseren dat ze geopolitiek gezien een ‘wild ride’ tegemoet gaan nu Donald Trump opnieuw is verkozen tot president van de Verenigde Staten met ook nog eens comfortabele meerderheden in beide kamers van het Congres. Alles wijst erop dat hij woord zal houden en snel actie zal ondernemen in de kwesties die een meerderheid van de Amerikaanse kiezers bezighouden, of Europa en zijn leiders dat nu leuk vinden of niet. Wat betreft binnenlands beleid zal Trump niet alleen illegale immigratie op onorthodoxe manieren aanpakken, op het gebied van economisch beleid kunnen importtarieven en handelsoorlogen worden verwacht en de geopolitieke herschikking die al langer geleden is begonnen met de opkomst van China, wordt nu versneld doorgevoerd met zeer ernstige gevolgen voor Europa op het gebied van energie, economie en militaire slagkracht. Het is de hoogste tijd om in actie te komen.
Europese leiders zouden er goed aan doen hun eigen zaken op orde te brengen in plaats van Amerikanen de les te lezen over wat democratie en de rechtsstaat zijn. In plaats daarvan zouden de EU en de Europese landen snel op goede voet moeten komen te staan met het nieuwe leiderschap in het Witte Huis en op Capitol Hill om nog invloed te kunnen uitoefenen op de uitkomst van wat zeker de grootste geopolitieke crisis en verandering van onze tijd zal worden, met een nieuwe wereldorde als resultaat. Deze nieuwe wereldorde kan Europa al dan niet omvatten als een belangrijke speler, afhankelijk van diens bereidheid om opnieuw de volledige verantwoordelijkheid voor zichzelf te nemen.
De meningen in dit essay zijn niet noodzakelijk die van de organisaties die de auteur vertegenwoordigt en zijn dus geschreven op persoonlijke titel.